Δυο βιβλία και δυο ταινίες για τη σχέση ατόμου και πολιτικής
Μυρσίνη Ζορμπά
30/01/2007

Alain Renaut: «Τι είναι δίκαιη πολιτική;» Πόλις, 2006.

Sylvie Mesure, Alain Renaut: «Alter Ego, Τα παράδοξα της δημοκρατικής ταυτότητας» Πόλις, 2005.

Και τα δυο σε μετάφραση Φρ. Στεφοπούλου και εισαγωγή-θεώρηση Βασ. Βουτσάκη.

Κεν Λόουτς: «Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι».

Φλόριαν Χένκελ Φον Ντόνερσμαρκ: «Η ζωή των άλλων».

Δυο ενδιαφέροντα βιβλία και δυο θαυμάσιες ταινίες που μιλούν για την πολιτική με τρόπο αντισυμβατικό και σύγχρονο. Ιδού συγγραφείς και σκηνοθέτες που δεν διστάζουν να μας προτείνουν να επανεφεύρουμε την πολιτική, σε μια εποχή που φαινομενικά όλα συνηγορούν υπέρ του γεγονότος ότι πολιτική είναι μόνο η κατάκτηση της εξουσίας και η παγκοσμιοποίηση, ενώ η διάκριση Αριστεράς- Δεξιάς αποτελεί, τάχα, αναχρονισμό.

Και η δημοκρατία, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη; Μα σ’ αυτά δεν υπάρχουν πια πολιτικές διαφορές, υποστηρίζουν πολλοί. Ίσως αυτό συμβαίνει, μας λέει ο Renaut, όταν η συζήτηση γίνεται επί αφηρημένων αρχών. Όταν όμως έρχεται η στιγμή να συνδέσουμε το εγώ με το εμείς, εκεί τα πράγματα δεν είναι πια τόσο απλά. Πώς μπορεί να συνδυαστεί το αίτημα της ισότητας που θέτει η κοινωνία μας, με την πολιτισμική διαφορά, με την ετερότητα, όπως μάλιστα αυτή εκφράζεται στο δημόσιο χώρο; Πώς μπορεί το άτομο να ασκεί το δικαίωμά του να ανήκει σε μια κοινότητα, αλλά η κοινότητα να μην επιβάλλει πάνω στο άτομο τις αξίες της; Ποια πρέπει να είναι η απάντηση των δημοκρατικών κοινωνιών απέναντι στο αίτημα διαφόρων μειονοτήτων για αναγνώριση των πολιτιστικών τους δικαιωμάτων; Πώς θα καταφέρουμε να κατακτήσουμε κάποτε την ισοτιμία των πολιτισμικών ή έμφυλων διαφορών μας;

Ο κατάλογος είναι μακρύς και τα ερωτήματα απαιτούν ένα νέο συλλογιστικό πλαίσιο, προκειμένου να απαντηθούν, κάτι το οποίο προτείνουν τα δυο βιβλία. Ωστόσο, θα ήταν χρήσιμο στην προκειμένη περίπτωση, να ξεκινήσει κανείς από τη βασική ιδέα ότι “κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης διαμάχης του πολιτικού φιλελευθερισμού με τους ολοκληρωτικούς μηχανισμούς που εκμηδένιζαν τις ατομικές ελευθερίες… η εκμηδένιση των ατομικών ελευθεριών βασιζόταν στην επιβολή μιας μορφής πολιτισμού.” Είναι το ίδιο που έχει πει πρώιμα, αμέσως μετά τις ναζιστικές θηριωδίες, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν: “δεν υπάρχει τεκμήριο πολιτισμού που να μην είναι ταυτόχρονα και τεκμήριο βαρβαρότητας”. Όχι, λοιπόν πια, το βολικό εκείνο «πολιτισμός ή βαρβαρότητα», αλλά ένας άλλος πολιτισμός. Όχι εξορκισμοί του κακού, αλλά η αποδοχή μιας έννοιας που μπορεί να χωρέσει το αντίθετό της. Όχι η υποκριτική μας αθωότητα, αλλά το εγώ και το alter ego μας.

Αργήσαμε ίσως να περάσουμε από την εξιδανίκευση της έννοιας του πολιτισμού στην επεξεργασία των συστατικών της, ώστε να είμαστε πιο έτοιμοι να δεχτούμε τον άλλο μας εαυτό, την άλλη κουλτούρα, αυτή που μας αρέσει και αυτή που κρύβουμε ένοχα, την ανομολόγητη. Να δεχτούμε ότι ο φασισμός και ο ολοκληρωτισμός ήταν γέννημα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ότι ο Στάλιν ήταν ένας δικτάτορας. Ίσως είναι μια γραμμή σκέψης που μπορεί να μας οδηγήσει σε πιο σύνθετες αναλύσεις, ώστε να δούμε το αίτημα του πολιτισμικού πλουραλισμού και της διαφορετικότητας ως νέες σφαίρες ελευθερίας, που συνοψίζουν στις μέρες μας το νόημα της δημοκρατίας. Κι επίσης, να αντιμετωπίσουμε το στόχο μιας πολιτισμικής δημοκρατίας “αφενός ως υπόθεσης κάθε ατόμου και αφετέρου ως αντικείμενου πολιτικών επιλογών”.

Στο σημείο αυτό ακριβώς, της ατομικής συνείδησης και συμπεριφοράς και των πολιτικών επιλογών, σταθμίζονται τα επιχειρήματα της ταινίας του Κεν Λόουτς. Εδώ, το εγώ και το alter ego συναντιόνται στη δεκαετία του ’20, στα πρόσωπα δυο αδελφών που αγωνίστηκαν μαζί για έναν κοινό σκοπό: την περιπόθητη ανεξαρτησία της Ιρλανδίας. Όμως, όπως συμβαίνει συχνά, η πολιτική τους κρίση, στην προκειμένη περίπτωση η μερική αυτονομία που προσφέρει ο Τσόρτσιλ, θα τους διχάσει βαθιά κι από σύντροφοι θα γίνουν εχθροί και αντίπαλοι. Σ’ αυτόν τον εμφύλιο σπαραγμό, στο όνομα του αγώνα, θα θυσιαστούν παιδικοί φίλοι, άνθρωποι που τους ένωνε η ιδεολογία μιας ζωής, ο αδερφός θα σκοτώσει τον αδερφό. Κι όλα αυτά με πυκνά πολιτικά επιχειρήματα, που δείχνουν το άτομο μέσα από την ηθική στάση και την πολιτική του πράξη να γέρνει σαν στάχυ που το χτυπούν οι τυφώνες μιας εποχής. Ένα καλό πρακτικό παράδειγμα στο πεδίο της συγκεκριμένης εφαρμογής των αξιών, όπως θα έλεγε ο Renaut.

Η ζωή των άλλων, πάλι, είναι ένα κινηματογραφικό έργο που μιλάει για το μάτι και το αφτί της εξουσίας στις πιο ιδιωτικές στιγμές των ανθρώπων. Μόνο που το «όργανο» παρακολούθησης θα ζήσει σύντομα μια εσωτερική σύγκρουση καθώς αρχίζει να ενδιαφέρεται πραγματικά για τα πρόσωπα που παρακολουθεί και, παράλληλα, να αντιλαμβάνεται ότι δεν εργάζεται για την ασφάλεια του κράτους τόσο, όσο για τις ερωτικές διαθέσεις του υπουργού του καθεστώτος. Όταν θα διαπιστώσει καθαρά πως η ιδεολογία έχει μπει στην υπηρεσία της σκοπιμότητας, ο κοινός άνθρωπος θα βρει το κουράγιο να αναζητήσει τις ηθικές αρχές του και θα προσπαθήσει να ανατρέψει τους όρους του παιχνιδιού υπέρ των παρακολουθούμενων. Μια πολιτική ταινία για τον υπαρκτό πολιτισμό, που έρχεται να μας θυμίσει βασικές ελευθερίες και δικαιώματα που θεωρούμε φυσικά και αυτονόητα και, μερικές φορές, ίσως τα υποτιμάμε κιόλας
 

design by netsupport.gr