|
ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ
2. Κοινωνικές και πολιτικές
αποφάσεις με ευρύτερη πολιτισμική σημασία
H
ελευθερία και η ίση μεταχείριση του πολίτη, με
την κατάργηση των διακρίσεων, τις οποίες είχε
επιβάλει το μετεμφυλιακό αυταρχικό κράτος,
μπορούν να θεωρηθούν τα πιο σημαντικά
πολιτιστικά αγαθά που προσέφερε στη χώρα η πρώτη
κυβέρνηση του Πασόκ το 1981.
Αν θεωρήσουμε την κουλτούρα ως
διευρυμένο πεδίο πεποιθήσεων, ιδεών, στάσεων,
νοοτροπιών, συμπεριφορών, παραδόσεων, εντέλει
παραγωγής, κυκλοφορίας και σύγκρουσης νοημάτων,
το οποίο ενσωματώνει το πρωτογενές αξιακό
σύστημα και τις θεμελιώδεις κοινωνικές και
πολιτικές παραμέτρους, τότε η ελευθερία και η
άρση των διακρίσεων αποτελούν σημαντικά της
συστατικά. Η «ισότητα των πολιτών απέναντι στο
νόμο» υπερβαίνει τον στενό νομικό πολιτισμό και
αγκαλιάζει την κουλτούρα ολόκληρης της
κοινωνίας, όταν καταφέρνει να ανατρέψει το «βαρύ
αντίτιμο των καταβολών, της μισαλλοδοξίας και
του μίσους που καλλιέργησε η Δεξιά ύστερα από
τον εμφύλιο». Τα ίδιο ισχύει, φυσικά, και στην
περίπτωση του αρνητικό φορτίου της δικτατορίας,
με τον «εκβιασμό συνειδήσεων, τα έκτακτα
στρατοδικεία, τους ελέγχους «νομιμοφροσύνης»».
Όσο και αν το κλίμα που
επικράτησε μετά τη Μεταπολίτευση ήταν συγκριτικά
πολύ φιλελεύθερο σε σχέση με τη δεκαετία του
’60, ωστόσο με την Αλλαγή έπνευσε ένας
πρωτόγνωρος αέρας ελευθερίας και ανανέωσης στη
δημόσια ζωή, ο οποίος διέλυσε σταδιακά την
επιφύλαξη και τους φόβους των πολιτών απέναντι
στους κρατικούς μηχανισμούς και το
δημοσιοϋπαλληλικό προσωπικό. Η κατάργηση της
διάκρισης «σε πολίτες πρώτης και δεύτερης
κατηγορίας» ανάλογα με την ιδεολογική τους
τοποθέτηση, τις πολιτικές πεποιθήσεις ή τη
συνδικαλιστική δραστηριότητα σήμανε την
αναδιοργάνωση της πολιτιστικής ταυτότητας
χιλιάδων πολιτών σε νέα βάση. Η κυβέρνηση του
’81 αποτέλεσε για τους πολίτες έναν αξιόπιστο
δημοκρατικό εγγυητή των ελευθεριών, πράγμα που
έχει τη σημασία του ακόμη και στις περιπτώσεις
εκείνες που τα νομικά μέτρα είχαν προηγηθεί. Η
κοινωνική αυτοπεποίθηση και η εμπιστοσύνη των
πολιτών στους θεσμούς αυξήθηκε σε σημαντικό
βαθμό. Ομάδες του πληθυσμού που βρίσκονταν επί
δεκαετίες αποκλεισμένες από τον δημόσιο τομέα ή
τις κρατικές παροχές, μπορούσαν τώρα να
συμμετάσχουν ισότιμα.
Στην ίδια κατεύθυνση συνέκλιναν
και άλλες πολιτικές αποφάσεις όπως, η κατάργηση
της νομοθεσίας των έκτακτων μέτρων, η αναγνώριση
της εθνικής αντίστασης, η κατάργηση των γιορτών
μίσους, η επιστροφή των προσφύγων από τις
ανατολικές χώρες, η σύνταξη στους
αντιστασιακούς, η καταστροφή των φακέλων. Εκτός
από την πολιτική σημασία που είχαν, οι αποφάσεις
αυτές ανανέωσαν τον πολιτισμικό ιστό της
ελληνικής κοινωνίας, τροφοδοτώντας τον με τη
δημόσια παρουσία αποκλεισμένων ως τότε ομάδων
του πληθυσμού αλλά και με τη δική τους έκφραση,
το δικό τους αφήγημα. Παρά τις επιμέρους
παρατηρήσεις που θα μπορούσε κάποιος να κάνει, ο
πολιτισμικός καμβάς της χώρας πύκνωσε
καλύπτοντας κενά δεκαετιών και έγινε πιο
σύνθετος και πιο δίκαιος.
Σημαντικές πολιτισμικές συνέπειες
είχαν επίσης οι αλλαγές που αφορούσαν τη θέση
της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία. Η
αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου και η
εφαρμογή της αρχής της ισότητας ανδρών και
γυναικών, η σύνταξη στις αγρότισσες, η
καθιέρωση του πολιτικού γάμου, η
αποποινικοποίηση της μοιχείας, η νομιμοποίηση
των εκτρώσεων, επηρέασαν βαθιά την ελληνική
κοινωνία, ανατρέποντας στερεότυπα και
αναχρονισμούς δεκαετιών. Η γυναικεία ταυτότητα
έπαψε να έχει ως αποκλειστικές εγγραφές το
συζυγικό καθήκον και τη μητρότητα και
εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία που προέρχονταν
από τον κόσμο της εργασίας, τις ιδέες του
γυναικείου και του φεμινιστικού κινήματος, τη
σεξουαλική απελευθέρωση.
Τέλος, υπήρξαν και άλλες τέτοιου
είδους ρυθμίσεις ή νέοι θεσμοί, που αφορούσαν
την εκπαίδευση, τους εργαζόμενους, τους νέους,
όπως ο νόμος-πλαίσιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση,
ο θεσμός της Λαϊκής Επιμόρφωσης, η ίδρυση του
υφυπουργείου Ν. Γενιάς, η ψήφος στα 18, η
θέσπιση των συνοικιακών συμβουλίων, η καθιέρωση
του πενθήμερου και των 40 ωρών εργασίας. Όλα
αυτά όχι μόνο προκάλεσαν κινητικότητα,
μεγαλύτερη συμμετοχή και τη δημιουργική έκφραση
ευρύτερων ομάδων του πληθυσμού αλλά δημιούργησαν
ανανεωμένους θύλακες λαϊκής κουλτούρας στην πόλη
και την ύπαιθρο.
Τα κοινωνικά και
θεσμικά αυτά μέτρα διαμόρφωσαν μια νέα
πολιτισμική γραμματική. Οι μεταβολές επηρέασαν
βαθιά τις ατομικές και τις συλλογικές
ταυτότητες, συνεισέφεραν μια ισχυρή δόση
κοινωνικού εκσυγχρονισμού, ανανέωσαν την
πολιτική κουλτούρα και, εντέλει, την ίδια την
πολιτισμική ταυτότητα της χώρας.
Απεγκλωβίζοντας την πολιτισμική ταυτότητα
μεγάλων ομάδων του πληθυσμού από το φόβο και την
απομόνωση, συντέλεσαν στην μεγαλύτερη
επικοινωνία, την έκφραση, τη συμμετοχή.
Η κατάργηση των διακρίσεων που
το μετεμφυλιακό κράτος επεφύλασσε στους πολίτες,
είχε ως αποτέλεσμα την πολιτισμική επανενοποίηση
της χώρας, που ήταν βαθιά διχασμένη μετά τον
Β΄παγκόσμιο πόλεμο, και απέδωσε τα δικαιώματά
τους, μειώνοντας και εξαλείφοντας διακρίσεις, σε
εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες.
Αν όλα τα πιο πάνω δικαιούνται να
περιληφθούν στις σημαντικές πολιτισμικές αλλαγές
που συντελέστηκαν, θα πρέπει, ωστόσο, να
παρατηρήσουμε ότι ένας σκληρός πολιτισμικός
πυρήνας, όπως αυτός της σχέσης κράτους
εκκλησίας, παρέμεινε ανέγγιχτος. Ο χωρισμός
κράτους-εκκλησίας, παρότι εξαγγέλθηκε, δεν
κατάφερε ποτέ να γίνει πραγματικότητα. Φαίνεται
πως αυτό το ζήτημα προκάλεσε τα όρια του
πολιτικού συστήματος και της ελληνικής
κοινωνίας. Ένα πολιτισμικό ταμπού που δεν
ξεπεράστηκε ούτε στα κατοπινά χρόνια.
πίσω |
κεφάλαια |
κορυφή
|
