ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΚΥΠΡΟ

Αθήνα-Λάρνακα, μία ώρα κι ένα τέταρτο, Ιούλιος μήνας, πετάμε με τη Λένα και το Γιάννη πάνω από τη γαλάζια θάλασσα της Μεσογείου σαν να παίρνουμε βαθιά ανάσα για μακροβούτι και προσγειωνόμαστε στο νοτιοανατολικότερο άκρο της Ευρώπης, στο προσφιλές «χρυσοπράσινο φύλλο». Με ανοιχτή καρδιά και νου μας υποδέχονται οι καλοί φίλοι, ο Αντώνης, ο Χρήστος, ο Κυριάκος. Δεν έχουμε προλάβει να φτάσουμε καλά καλά κι η συζήτηση ανεβάζει κι άλλο τις ήδη υψηλές θερμοκρασίες του μεσημεριού στη Λευκωσία. Γύρω από το πεντανόστιμο κυπριώτικο τραπέζι με τους μεζέδες, δίνουν και παίρνουν οι εκτιμήσεις για τις πιθανότητες υπογραφής του σχεδίου Ανάν πριν από την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. τον προσεχή Μάιο. Όλοι συμφωνούν πως, στην αντίθετη περίπτωση η πληγή που θα μείνει ανοιχτή είναι βαθιά. Τα ερωτηματικά πολλά: Άραγε η επικοινωνία των τριών τελευταίων μηνών βοηθάει τους πολίτες να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της πολιτικής λύσης ή δημιουργεί αυταπάτες για τάχα εξομάλυνση; Τι ποσοστά θα πάρουν τα κόμματα της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης στις εκλογές του Δεκεμβρίου; Θα κάνει όπως πάντοτε παρέμβαση η Τουρκία υπέρ του Ντενκτάς; Πώς αντιδρά η κυπριακή πολιτική ηγεσία και πώς η κοινωνία των πολιτών απέναντι σε όλα αυτά; Χρειάζεται να περιμένει κανείς πρώτα την εξέλιξη στο πολιτικό πρόβλημα ή πρέπει να παρθούν πρωτοβουλίες που να ενθαρρύνουν τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της δράσης της κοινωνίας των πολιτών της τουρκοκυπριακής κοινότητας, όπως υπογραμμίζει, με κόκκινο στο σημείωμα που μου έστειλε ο Βασίλης;

Με τις συζητήσεις που συνεχίζονται χωρίς διακοπή και τα επίσημα πολιτικά ραντεβού που οριοθετούν τη δική τους πράσινη γραμμή, φτάνουμε χωρίς διάλειμμα στο βραδινό τραπέζι στην ωραία αυλή της Αγλατζιάς, στα προάστια της Λευκωσίας. Νέοι φίλοι και συνδαιτυμόνες προστίθενται, ο προβληματισμός πλουτίζεται κι άλλο, η κυπριώτικη γλώσσα ξεδιπλώνεται καθώς περνά η ώρα, ολοένα πιο έντονη, πλούσια σε ρίζες και φθόγγους, να γλυκαίνει μαζί με την ευωδιά του γιασεμιού τις αφηγήσεις από τις συναντήσεις ανάμεσα σε Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους τις πρώτες μέρες και τις κατοπινές, που οι άνθρωποι συναντήθηκαν ύστερα από 29 χρόνια.

Μπορεί οι σκηνές που είδαμε στην τηλεόραση να ήταν συγκινητικές, όμως όσα ακούμε εδώ έχουν το δικό τους ιδιαίτερο βάρος που προσδίδουν τα αληθινά αισθήματα από μια ζωή χώρια, που βρήκε ξάφνου σημείο επαφής και άγγιξε τις πιο ευαίσθητες χορδές. Κι έπειτα ξανά οι αγωνίες και τα πολιτικά διλήμματα, ο Χρύσανθος, η Άννα, ο Ανδρέας, ο Νιαζί προσθέτουν τη δική τους ματιά, γίνονται φανερές οι προσδοκίες και οι φόβοι, θα τα καταφέρουμε να μπούμε όλοι μαζί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να μπει η Κύπρος ενιαία; Μάλλον απαισιόδοξοι.

Καθώς ξετυλίγεται η συζήτηση, σβήνουν και οι τελευταίοι μου δισταγμοί για τη σκοπιμότητα της επίσκεψης στα κατεχόμενα. Μπροστά στη σημασία του διαλόγου που φαίνεται να είναι ουσιαστικά αναγκαίος για να αποκτήσει υπόσταση η συμφιλίωση των δύο κοινοτήτων και η κοινή πορεία τους προς την ευρωπαϊκή προοπτική, οι αμφιβολίες ατονούν. Είναι φανερό ότι όλοι εδώ αγωνιούν για το ευρωπαϊκό μέλλον του νησιού και την ένταξη στην Ε.Ε., που παλεύουν για να την πετύχουν και να τη χαρούν οι ίδιοι και τα παιδιά τους όχι σαν προνόμιο των μισών αλλά σαν δυνατότητα όλων των Κυπρίων για ανάπτυξη, ειρήνη και ευημερία.

Ξεκινάμε νωρίς το πρωί για τα κατεχόμενα, με τον Άντονι Κόνφορτ, εκπρόσωπο του γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη Λευκωσία, και μερικούς ακόμη φίλους. Είμαστε δύο αυτοκίνητα, συνολικά οκτώ άτομα. Η διάβαση της Πράσινης Γραμμής συμπυκνώνει για όλους τη συγκίνηση που προκαλεί η βιωμένη τραυματική εμπειρία τριών δεκαετιών, και την αισιοδοξία ότι πάμε να συναντήσουμε από την άλλη πλευρά ανθρώπους φιλικά διακείμενους, που συμμερίζονται τις ίδιες προσδοκίες και είναι έτοιμοι να συζητήσουν και να βρουν τρόπους για να τις μετατρέψουν σε πραγματικότητα. Η Πράσινη Γραμμή δεν αποτελεί πια μόνο τη μαύρη διακεκομμένη αλλά αδιαπέραστη γραμμή που την καμπύλη της έχουμε μελετήσει στο χάρτη του νησιού τόσες φορές, δεν είναι μόνο τα βαθιά χαραγμένα μέσα μας ίχνη του Αττίλα και της προδοσίας της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Η Πράσινη Γραμμή αντιπροσωπεύει τώρα τη δυνατότητα επικοινωνίας των δύο κοινοτήτων, την ελπίδα για ελευθερία και δημοκρατία που αναζητούν με αγωνία πολλοί Τουρκοκύπριοι.

Είμαστε όλοι λίγο νευρικοί. Η ουρά των αυτοκινήτων στο σημείο εισόδου του Αγίου Δομέτιου πολύ μακριά, κινδυνεύουμε να καθυστερήσουμε στο πρώτο μας ραντεβού. Τελικά ξεμπλοκάρουμε, περνάμε κι εμείς μαζί με όλο τον υπόλοιπο κόσμο που δυσανασχετεί με την καθυστέρηση. Από την άλλη πλευρά το χαμογελαστό πρόσωπο του Χασάν ακτινοβολεί, αγκαλιές φιλιά, τα τελευταία νέα στα πεταχτά, έχουμε να ιδωθούμε από τις Βρυξέλλες, πέρασαν κιόλας δυόμισι μήνες. Ολοταχώς για το πρώτο μας ραντεβού, είμαστε ήδη καθυστερημένοι, διασχίζουμε τους δρόμους της κατεχόμενης Λευκωσίας, σπίτια με κήπους, νοικοκυρές και παιδιά στην καθημερινότητά τους, μερικά ψηλά κτίρια, μαγαζιά, συμφωνούμε με τον κύριο Κόνφορντ ότι η διαφορά στο επίπεδο ζωής είναι φανερή αλλά υπάρχει μια οικεία ατμόσφαιρα που την απαλύνει. Η ατμόσφαιρα που τυλίγει ολόκληρο το νησί, η ομορφιά της Κύπρου.

Στα γραφεία του κόμματος της «Ενωμένης Κύπρου» μας περιμένουν ο Ιτζέτ Ιτζάν και ο παλαίμαχος Οζγκιέρ Οζγκιούρ. Φιλική ατμόσφαιρα, καφέδες, επιμένουν στην σημασία που έχει η κάθοδος της αντιπολίτευσης με ενιαίο ψηφοδέλτιο στις εκλογές του Δεκεμβρίου, δηλώνουν το σκεπτικισμό τους για τη στάση της Τουρκίας, έχουν δει πολλά τα μάτια τους τόσα χρόνια τώρα, ωστόσο είναι έτοιμοι να αγωνιστούν για να φύγει από τη μέση ο Ντενκτάς.

Επόμενος σταθμός η εφημερίδα Κιμπρίς, ο αέρας εδώ πιο δυτικός, το συγκρότημα έχει και τηλεοπτικό σταθμό, το κτίριο μεγάλο. Μας υποδέχεται ο διευθυντής Σουλεϊμάν Ερτζιγλού, η ανάλυσή του ορθολογική, η αντιπολίτευση έχει αρκετές πιθανότητες να συγκεντρώσει υψηλά ποσοστά, οι εκλογές αυτές είναι κρίσιμες, εν κατακλείδι θα πρέπει αυτή τη φορά να εργαστούμε σοβαρά για να τακτοποιήσουμε τα του οίκου μας, δηλώνει. Είναι φανερό ότι ο ιδιοκτήτης του συγκροτήματος βλέπει κι αυτός τις αλλαγές των καιρών και αποφάσισε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

Με τον Μουσταφά Ακιντζί, επικεφαλής του ενός από τους δύο συνδυασμούς της αντιπολίτευσης, ο οποίος συνενώνει γύρω του τις μικρότερες αριστερές δυνάμεις, το ραντεβού μας είναι σ’ένα παραδοσιακό κυπριακό εστιατόριο, που δεν διαφέρει σε τίποτε απ’τα δικά μας. Το ίδιο κι η συζήτηση. Ο Μουσταφά είναι οξυδερκής, συνεπής πολιτικός αρχών, σοσιαλδημοκράτης που χαίρει γενικής εκτίμησης, αναλύει με σαφήνεια τις πιθανότητες επιτυχίας στις επικείμενες εκλογές, φοβάται την παρέμβαση της Τουρκίας υπέρ του Ντενκτάς, θα ήθελε περισσότερη παρέμβαση της ΕΕ.

Τα γραφεία του ρεπουμπλικανικού κόμματος, όπου συναντάμε τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ βρίσκονται σ’ ένα ωραίο παραδοσιακό δίπατο σπίτι στο κέντρο της πόλης. Ο ίδιος έχει τον αέρα του πολυσυλλεκτικού πολιτικού, μιλάει για τις εκλογές σαν ένα παιχνίδι που πρέπει να κερδηθεί μέσα από ορισμένες κινήσεις που αφορούν και τους εποίκους, μιλάει όχι τόσο για το τι ο ίδιος πιστεύει αλλά για το τι δεσμεύεται να κάνει αν εκλεγεί: Ανάληψη από τον ίδιο της ευθύνης των διαπραγματεύσεων για το σχέδιο Ανάν, υπογραφή πάσει θυσία πριν από το Μάιο 2004, σημαντικότερη όλων η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρεξηγήσεις και κάποιες κόντρες με τον παλιό του φίλο Δ. Χριστόφια, δεν χρειάζεται να μεγιστοποιούνται, προεκλογική περίοδος είναι.

Έχει φτάσει απόγευμα πια, τα πολιτικά ραντεβού τελείωσαν, ώρα να δούμε τι λέει ο κόσμος, οι πολίτες, τα τοπία και οι άλλες πόλεις. Ξεκινάμε με το αυτοκίνητο του Χασάν για την Κερύνεια. Στη διαδρομή, ανάμεσα στην πολιτική συζήτηση βρίσκει τον τρόπο να μας μιλάει για τα χωριά που συναντάμε καθώς έχουμε απέναντι μας τον επιβλητικό όγκο του Πενταδάκτυλου. Τράχωνας, Κιόνελι, δεξιά μας ο Προφήτης Ηλίας και η Μπελαπάις, πανέμορφη όπως λέει και τ’όνομά της. Κατηφορίζοντας το βουνό έχουμε αριστερά μας τον Άγιο Ιλαρίωνα και μπροστά μας αντικρίζουμε το λιμανάκι της Κερύνειας. Ο Χασάν μας αιφνιδιάζει κάθε τόσο με κυπριώτικες εκφράσεις ανάμεσα στ’αγγλικά κι ακούει με απορία πόσο διαφορετική είναι η κυπριακή προφορά από την ελληνική.

Στο λιμάνι της Κερύνειας, ωστόσο, είναι σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος. Τα κτίρια παλιά, ξεφτισμένα, καφετέριες και εστιατόρια με τραπεζάκια έξω, ο ήλιος μας καίει ανελέητος. Οι κατάλογοι των φαγητών γραμμένοι στους μαυροπίνακες με κιμωλία μεταδίδουν νόστιμα μηνύματα στα κυπριακά. Καθόμαστε για λεμονάδες και καφέ. Στα διπλανά τραπέζια όλοι μιλούν ελληνικά. Τα παιδιά και τα απλωμένα ρούχα στους πάνω από τις καφετέριες ορόφους των κτιρίων δείχνουν ότι μένουν ακόμη οικογένειες, ο τουρισμός είναι πολύ πρόσφατος, δεν πρόλαβε να τους αποβάλει. Το επόμενο καλοκαίρι θα έχουν πιθανόν μετακομίσει. Συζητάμε τις αλλαγές που θα φέρει η ένταξη στην Ευρώπη στην ανάπτυξη της περιοχής, το πολιτικό πρόβλημα που υπάρχει με τα λιμάνια για την εξαγωγή των τουρκοκυπριακών προϊόντων. Τελειώνουμε τα αναψυκτικά μας και ανανεωμένοι ξεκινάμε για τη Μόρφου. Η διαδρομή κοντά στη θάλασσα περνάει από μεσογειακά τοπία με ωραίες παραλίες γεμάτες πεύκα κι ελιές, χωριά όπως ο Τέμπλος, ο Άγιος Γεώργιος, Καραβάς, Πάναγρα και διακόπτεται συχνά από μεγάλα στρατόπεδα με ψηλούς τοίχους και συρματοπλέγματα. Ο στρατός πανταχού παρόν. Φτάνουμε στη Μόρφου και διασχίζουμε τον κεντρικό δρόμο με τα μικρά στενά μαγαζάκια, παντοπωλείο, σιδεράδικο, ραφτάδικο, φούρνο. Ο Χασάν βιάζεται να μας πάει στη Μητρόπολη που είναι πραγματικά επιβλητική, στη μέση μιας ευρύχωρης πλατείας με γύρω γύρω μια σειρά κελιά.

Έρχεται ταχτικά κάθε εβδομάδα εδώ ο Μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος και ιερουργεί, μας λένε με έκδηλο σεβασμό, μαζεύει πολύ κόσμο, έχει μαζί του πάντοτε κι έναν διάκονο που μιλάει τα τούρκικα. Έχει κερδίσει τις καρδιές πολλών τουρκοκυπρίων, γυναίκες και νέοι κυρίως ζητούν να μιλήσουν μαζί του, μερικές φορές ζητούν την ευλογία του. Ο σεβασμιότατος Νεόφυτος, όπως είχαμε την ευκαιρία να πληροφορηθούμε και τις επόμενες μέρες, εργάζεται σταθερά για να φέρει κοντά τις δύο κοινότητες, και η πίστη του δίνει δύναμη να φέρνει αξιοζήλευτα αποτελέσματα. Ένα σημαντικό παράδειγμα για πολλούς που μένουν δέσμιοι προκαταλήψεων.

Όμως έχουμε καθυστερήσει και μας περιμένουν στην Ελιά. Ο Χασάν πατάει γκάζι και φτάνουμε στην Ελιά κατά τις οχτώ. Κόσμος στην πλατεία του χωριού, μας υποδέχονται θερμά, ο πρόεδρος της Κοινότητας και άλλοι φίλοι που έχουν ειδοποιηθεί από τον καλό ελληνοκύπριο εκπαιδευτικό Νίκο Αναστασίου. Φέρνουν καρέκλες, ανάβουν φώτα, ρωτάω γιατί μόνο άντρες, πού είναι οι γυναίκες, περίμεναν μου λένε ως τώρα αλλά έφυγαν λόγω των παιδιών.

Η Ελιά είναι ένα χωριό με μεγάλη ιστορία για την ανεξαρτησία των κατοίκων της και τους αγώνες τους για ειρήνη και δημοκρατία. Γνωστή για τη φωτιά της ειρήνης, που την κρατούν αναμμένη μερόνυχτα, και για την αντίστασή τους στις προσπάθειες του Ντενκτάς να τους φιμώσει. Επεισόδια με την αστυνομία και τη φυλάκιση πολλών πολιτών δεν ήταν σπάνια τα τελευταία χρόνια. Πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις στα κατεχόμενα κατά του καθεστώτος και σήμερα είναι ένθερμοι θιασώτες της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκεί περιστράφηκε άλλωστε και όλη η συζήτηση που είχαμε. Βροχή οι ερωτήσεις για το πακέτο μέτρων της Ε.Ε., για τις εξαγωγές των προϊόντων, για τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τις δυνατότητες συνεργασίας με τις αγροτικές ενώσεις των Ελληνοκυπρίων.

Αγρότες δραστήριοι, έξυπνοι, ανήσυχοι μη μείνουν πίσω, μερικοί απ' αυτούς με πανεπιστημιακές σπουδές και καλά αγγλικά, γεμάτοι ερωτήματα και διάθεση να πληροφορηθούν, ζητούσαν τους κόμβους του Ίντερνετ για να ψάξουν πιο αναλυτικά. Έπρεπε να είναι εδώ ο Αλέκος Μπαλτάς, να χαρεί με τέτοιους αγρότες.

Μετά από δυόμισι ώρες ο Χασάν έχει απηυδήσει να μεταφράζει, δεν τελειώνουν οι ερωτήσεις ούτε ως αύριο, λέει, και δεν μπορούμε να μείνουμε πιο αργά, πρέπει να περάσετε την Πράσινη Γραμμή έως τα μεσάνυχτα. Διαμαρτυρίες και υποσχέσεις ότι θα τα ξαναπούμε σύντομα, ανταλλάσσουμε ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, πώς θα φύγουμε χωρίς να έχουμε γίνει επίτιμοι πολίτες της Ελιάς, που «έχει δικό της γκουβέρνο και μπαϊράκι!». Ένα ποτήρι νερό ως τον πάτο, αγκαλιές και φιλιά και χειροκροτήματα μέσα σε γενική ευφορία. Να που τα νοτιοανατολικά άκρα μπορούν να πλουτίσουν την ευρωπαϊκή ιδέα και με συναίσθημα. Και πάλι όμως δεν τελειώσαμε. Χωρίς τραπέζι με ψητά και φιλέματα θα φύγουμε; Στο Καραβοστάσι, πλάι στη θάλασσα, στήθηκε ένα τραπέζι για τριάντα άτομα και οι προπόσεις πήραν και έδωσαν. Η αλήθεια είναι ότι περάσαμε την Πράσινη Γραμμή με κάποια καθυστέρηση, διασταυρωνόμενοι με τις εύθυμες τουρκοκυπριακές παρέες που γύριζαν κι αυτές αργά στα σπίτια τους και μας χαιρετούσαν φιλικά.

Την επομένη, το σούρουπο, βρεθήκαμε με αρκετές κύπριες φίλες στην κατεχόμενη Λευκωσία. Η Φατμά μας υποδέχτηκε όλο χαμόγελα και μας οδήγησε στην καταπράσινη αυλή ενός διώροφου ανακαινισμένου αρχοντικού που μετατράπηκε πρόσφατα σε εστιατόριο. Σεβγκιούλ, Μάγδα, Ντέρια, Μεράλ, Καίτη, Όλια, Ζωή, Μαρία, Λαγίκ, Μαρίνα, Μεβχίμπ, χειραψίες, φιλιά, μια εγκαρδιότητα που γεννιέται απ΄ την κοινή προσπάθεια, απ΄ το κοινό όραμα.

Το όραμα των γυναικών της Κύπρου συνοψίζεται σε λίγες απλές και ξεκάθαρες γραμμές: «Οραματιζόμαστε να ζήσουμε σε μια ενωμένη χώρα και να δημιουργήσουμε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου θα υπάρχει ισότητα, περιλαμβανομένης και της ισότητας στην πρόσβαση των πλουτοπαραγωγικών πόρων και της ισότητας των φύλων, και σεβασμός όλων, ανεξάρτητα από διαφορές. Αποστολή μας είναι να συνεισφέρουμε σε μια κουλτούρα ειρήνης και πολυπολιτισμικότητας. Τονίζουμε την επείγουσα ανάγκη για συμφωνία στο Κυπριακό πρόβλημα και την ένταξη ολόκληρης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Οι γυναίκες γύρω μας ανήκουν στην οργάνωση που έχει τον τίτλο «Hands Across Divide» και κάνουν τις διακηρύξεις έργα με πρωτοβουλίες κοινών εκδηλώσεων για την ειρήνη, την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διεκδικούν το δικό τους ιδιαίτερο ρόλο με εκπαιδευτικά και συμβουλευτικά προγράμματα, ομάδες πίεσης και πληροφόρησης.

Η συζήτησή μας γρήγορα ανάβει καθώς καταφθάνουν τα πρώτα αναψυκτικά και κεράσματα. Στο επίκεντρο το σχέδιο Ανάν, οι αμφιβολίες και τα εμπόδια. Σκεπτικισμός για τις εκλογές του Δεκεμβρίου, θα τα καταφέρουν τα κόμματα της Αντιπολίτευσης, τι μέσα και τεχνάσματα θα χρησιμοποιήσει αυτή τη φορά ο Ντενκτάς; Πώς θα ξεπεραστεί το πρόβλημα των εποίκων, μπορεί να μιλάει κάποιος για «εκλογές» κάτω από ένα τέτοιο καθεστώς όπου οι εκλογικοί κατάλογοι είναι το κρυφό χαρτί του καθεστώτος και θα προσπαθήσει να συμπεριλάβει ανεξέλεγκτα νέους ψηφοφόρους; Τέλος, το μεγάλο ερωτηματικό, θα κάνει παρέμβαση η Τουρκία υπέρ του Ντενκτάς ή θα επιτρέψει επιτέλους στην τουρκοκυπριακή κοινότητα να εκφράσει, για πρώτη φορά στα χρονικά την πολιτική της βούληση;

Οι απόψεις γέρνουν άλλοτε στην αισιόδοξη κι άλλοτε στην απαισιόδοξη εκδοχή. Δεν είναι λίγα εικοσιεννιά ολόκληρα χρόνια κάτω από ένα καθεστώς χωρίς δημοκρατία, πληροφόρηση, επικοινωνία.  Βαραίνει συχνά η απαισιοδοξία, λιγοστεύει το κουράγιο, κινδυνεύει να χαθεί ξανά μια ευκαιρία, θα τα καταφέρουμε; Η ελπίδα, οι γέφυρες είναι μόλις λίγων μηνών αλλά τελικά επικρατούν. Κάθε μέρα που περνάει γίνονται πιο ισχυρές, πιο στέρεες.

Αυτές οι κύπριες γυναίκες που συνεννοούνται μεταξύ τους στα αγγλικά, δύσκολα ξεχωρίζουν: βόρειες-νότιες; Διόλου εύκολο να διακρίνεις. Ευρωπαίες; Σίγουρα ναι, αν κρίνει κάποιος τις σύγχρονες, προωθημένες απόψεις τους, τον τρόπο που τις εκφράζουν, την επιμονή και την πολιτική τους ευθυκρισία, τον τρόπο που είναι οργανωμένες και διεκδικούν το κοινό μέλλον του νησιού.

Γυρίζοντας με την νηφάλια και διορατική Καίτη Κληρίδη αργά από τα κατεχόμενα, περασμένα μεσάνυχτα, διασταυρωθήκαμε κοντά στην πράσινη γραμμή με ομάδες γυναικών που επέστρεφαν κι εκείνες στα σπίτια τους. Μας χαιρετούσαν ξένοιαστες, κυρίως την Καίτη που είναι γνωστή, και στέκονταν να ανταλλάξουν δυο λόγια. Όλες ξεκινούσαν με πολιτικά ερωτηματικά και κατέληγαν με την ανανέωση συναντήσεων για νέες πρωτοβουλίες. Γυρίσαμε για ένα τελευταίο κούνημα του χεριού στη Φατμά που έστεκε ακόμη απ’ την άλλη πλευρά της πράσινης γραμμής. Η πράσινη γραμμή είχε πάρει εκείνο το βράδυ την πραγματική της διάσταση: μια διαχωριστική γραμμή που την έχουμε υπερβεί συναισθηματικά αλλά για να γίνει το αποφασιστικό βήμα πρέπει να την υπερβούμε πολιτικά.

Στο όρος Τρόοδος, μέσα στα πλατάνια και τα πεύκα, ο εξαίρετος εκπαιδευτικός Νίκος Αναστασίου είχε στήσει φέτος μια κατασκήνωση για παιδιά από τις δύο κοινότητες. Βρήκαμε τα παιδιά, χωρισμένα σε τρεις ομάδες, να συζητούν και να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα με έντονο ενδιαφέρον.

Ο Νίκος Αναστασίου έχει αφιερώσει τα τελευταία χρόνια όλη του την προσπάθεια σ' αυτές τις συναντήσεις φιλίας. Από το 1997 οργανώνει πότε στο «Λήδρα Παλλάς», πότε σε χωριά και πότε μέσω Ίντερνετ αυτές τις συνευρέσεις, που για τα παιδιά και τους εφήβους που συμμετέχουν αποτελούν μια συγκλονιστική εμπειρία. Με αφηγήσεις, μουσική, θέατρο, χορό και εργαστήρια οι νέοι των δύο κοινοτήτων ζουν μαζί και μοιράζονται την προσδοκία της ειρήνης και της ευημερίας. Ένα μήνυμα που υποσχεθήκαμε ότι πρέπει να μεταφέρουμε στις Βρυξέλλες, άξιο μίμησης ακόμη και για ορισμένους Κεντροευρωπαίους που ζουν κοντά και νιώθουν χώρια.

Κάποτε υπήρχε η εφημερίδα «Αβρούπα», που θα πει Ευρώπη. Οι σκληρές επιθέσεις του Ντενκτάς και η λογοκρισία υποχρέωσαν τον εκδότη και διευθυντή της να την μετονομάσει σε «Αφρίκα». Ο Σενέρ Λεβέντ είναι η ψυχή και το πνεύμα της εφημερίδας, ανυπόταχτος και ανεξάρτητος, γεμάτος ζωντάνια και χιούμορ. Έχει δει και έχει πάθει πολλά, κλασικός αντιστασιακός που αγωνίζεται αλλά αμφιβάλλει έντονα ότι η Τουρκία θα αφήσει την τουρκοκυπριακή κοινότητα να αποφασίσει χωρίς παρεμβάσεις για το μέλλον της.

Περάσαμε ώρες συζητώντας και αναλύοντας, μαζί με άλλους φίλους, τον πολύγλωσσο και διεισδυτικό πολιτικό επιστήμονα Νιαζί Γκιουρέκ, τον Αντρέα και το Γιάννη, που μετέφραζε τον Σενέρ από τα ρώσικα, τους ασταθείς παράγοντες που θα καθορίσουν το μέλλον. Ο Σενέρ συνέχιζε να έχει επιφυλάξεις, να διακρίνει πίσω από κάθε αισιόδοξη σκέψη τις αντίρροπες δυνάμεις, τις παγίδες. Είμαστε αιχμάλωτοι της Τουρκίας για να πιέσει την Ευρώπη να τη δεχτεί, ήταν πάντοτε η κατάληξή του.

Κανένα επιχείρημα, καμία έκθεση προόδου, κανένα χρονοδιάγραμμα δεν μπορούσε να τον πείσει ούτε η παρατήρηση ότι οι εκλογές του Δεκεμβρίου, έχοντας πάνω τους στραμμένη την προσοχή της Ε.Ε., μπορεί να είναι αυτή τη φορά ανατρεπτικές, κατά κάποιο τρόπο, του καθεστώτος.

Πετώντας για την Αθήνα, ευχόμουν με όλη μου την καρδιά να κάνει λάθος. Φαντάζομαι κι εκείνος το ίδιο. Άλλωστε, θέλει ψυχή για να συνεχίσεις να αγωνίζεσαι ενάντια σ' αυτό που φοβάσαι πως θα συμβεί.

Ωστόσο το διακύβευμα ήταν σημαντικό και αυτό που θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς ήταν να αποκτήσει η Κυπριακή Δημοκρατία μέσα από αυτές τις "εκλογές" ένα συμπολίτη με τον οποίο θα μοιραστεί την ευρωπαϊκή της πορεία και όχι ένα γείτονα ανεξέλεγκτο και απρόβλεπτο, που θα παραμονεύει πίσω από τη μισάνοιχτη πόρτα, με μηχανορραφίες και απειλές.

Οι εκλογές του Δεκεμβρίου «ισορρόπησαν» την πολιτική κατάσταση σ΄ ένα σημείο δύσκολο, με ισχυρή την αντιπολίτευση αλλά και παρόντα τον Ντενκτάς. Ωστόσο, οι προσπάθειες για το σχέδιο Ανάν ξαναρχίζουν. Την Παρασκευή 13 Φεβρουαρίου 2004, άρχισε να γράφεται μια νέα σελίδα του Κυπριακού. Οι υπογραφές του κύπριου προέδρου Τάσου Παπαδόπουλου και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς, κάτω από το κείμενο καταρχάς αποδοχής ως βάσης του σχεδίου του Γ. Γ. Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν, έθεσαν και πάλι σε κίνηση τη διαπραγμάτευση για την επίλυση του Κυπριακού μέχρι την 1η Μαΐου 2004. Οι πιθανότητες ένταξης ολόκληρου του νησιού είναι βάσιμες, αφού οι διαδικασίες που συμφωνήθηκαν δεν επιτρέπουν εύκολες διόδους διαφυγής.

Η λύση του Κυπριακού μέσα από την προοπτική ένταξης στην ΕΕ θα αποτελέσει σημαντική πολιτική επιτυχία της Ένωσης, καθώς με την απόφαση του Συμβουλίου Κορυφής του Ελσίνκι τέθηκαν ουσιαστικά οι βάσεις μιας προορατικής πολιτικής, που εγκαινιάζει μια νέα εποχή για τη νοτιοανατολική Ευρώπη, την εγγύς Ανατολή και την Τουρκική Δημοκρατία.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή εργάστηκαν όλα τα προηγούμενα χρόνια συστηματικά, προκειμένου να ενθαρρύνουν τα αναγκαία βήματα πολιτικής προσέγγισης και να προετοιμάσουν το έδαφος για να γίνει αποδεκτό το σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών. Οι εισηγητές των εκθέσεων προόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όχι μόνο για την Κύπρο αλλά και για την Τουρκία, καθώς και ο Επίτροπος Φερχόιγκεν πρωταγωνίστησαν σ’ αυτή την πορεία, κερδίζοντας πόντο πόντο το έδαφος υπέρ της λογικής και των αμοιβαίων υποχωρήσεων, που ήταν αναγκαίο να γίνουν από τις δύο πλευρές.

Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τη σημασία που είχε η θετική στάση των δύο κοινοτήτων, της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής, απέναντι στη λύση. Χωρίς τη συναίνεση της κοινωνίας των πολιτών, ο πολιτικός συμβιβασμός που επετεύχθη ως εδώ θα ήταν πολύ πιο δύσκολος αν όχι αδύνατος και το ίδιο θα συμβεί για το μέλλον, αφού όσα αποφασιστούν θα τεθούν σε δημοψηφίσματα.

Οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο κοινότητες είχαν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να χτίζονται, με επαφές ανάμεσα σε γυναικείες οργανώσεις, κατασκηνώσεις νέων, συναντήσεις δημοσιογράφων σε ουδέτερο έδαφος. Μετά τον Απρίλιο του 2003, όμως, οπότε το καθεστώς Ντενκτάς επέτρεψε τη διέλευση της πράσινης γραμμής, έστω και με επίδειξη διαβατηρίου, χιλιάδες πολίτες κι από τις δύο πλευρές ένιωσαν την ανάγκη να επισκεφθούν την άλλη μεριά του νησιού. Ένα κύμα επικοινωνίας ξεπέρασε προκαταλήψεις και φόβους, οδηγώντας τα βήματα νέων, γυναικών, ηλικιωμένων, από νοσταλγία, από ενδιαφέρον, από περιέργεια ή από ανάγκη, σ’ αυτή την νέα πραγματικότητα. Ορισμένοι επισκέφθηκαν το σπίτι όπου γεννήθηκαν και είχαν εγκαταλείψει εδώ και τριάντα χρόνια, άλλοι τον τόπο που δεν γνώριζαν παρά μόνο από διηγήσεις των γονιών τους.  Σε όλες τις περιπτώσεις, η επικοινωνία των δύο κοινοτήτων, των απλών πολιτών, υπήρξε χωρίς προβλήματα. Όσοι κινδυνολογούσαν υποστηρίζοντας ότι οι δύο κοινότητες δεν μπορούν να συμβιώσουν διαψεύστηκαν. Αντίθετα, εκτυλίχθηκαν συγκινητικές ανθρώπινες ιστορίες, που προβλήθηκαν στις τηλεοράσεις και έπεισαν ακόμη και τους πιο δύσπιστους ότι υπάρχει θετική διάθεση του κόσμου, παρά τα προβλήματα και τις διαφορές του ιστορικού παρελθόντος. Όλα τα σημάδια έδειχναν ότι περνούμε σε μια νέα εποχή, στην οποία αυτό που περισσότερο μετράει είναι η ειρηνική συμβίωση και η ευρωπαϊκή προοπτική.

Η ανάγκη των πολιτών για διάλογο και πληροφόρηση, σχετικά με την ευρωπαϊκή προοπτική του νησιού, ήταν έντονη. Ο μεγάλος φόβος των τουρκοκυπρίων ήταν μήπως ναυαγήσει η πολιτική λύση. Ανησυχούσαν διότι υποψιάζονταν πως ο Ντενκτάς θα βρει τον τρόπο να υπονομεύσει το σχέδιο Ανάν.

Ήξεραν πολύ καλά πως η ευημερία και το μέλλον των παιδιών τους εξαρτιόταν από το σχέδιο επίλυσης. Ήθελαν να μπουν κι εκείνοι στην ΕΕ, να μην μείνουν αποκλεισμένοι από αυτή τη σημαντική προοπτική του νησιού: αγρότες συνδικαλιστές, εκπαιδευτικοί, δημοσιογράφοι, παιδιά του σχολείου, ακτιβίστριες του γυναικείου κινήματος, όλοι κι όλες ονειρεύονταν τη λύση και την είσοδο στην ΕΕ ολόκληρου του νησιού.

Καθώς οι διαβουλεύσεις για την υπογραφή του σχεδίου Ανάν έφταναν στο τέλος τους στη Ν. Υόρκη την Παρασκευή 13 Φεβρουαρίου, στην Αθήνα, την ίδια ώρα, μερικές δεκάδες άνθρωποι είχαμε μαζευτεί στο Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, προκειμένου να παρευρεθούμε στην εκδήλωση όπου ένας Ελληνοκύπριος και ένας Τουρκοκύπριος ποιητής, θα διάβαζαν ποιήματά τους. Οι Κυριάκος Χαραλαμπίδης και Φικρέτ Ντεμιράγκ, γνωστοί καταξιωμένοι ποιητές είχαν αρχίσει να μιλούν για τον τρόπο που η τέχνη διευρύνει την Ευρώπη, προβάλλοντας την κυπριακή εμπειρία και τις προσδοκίες τους για το μέλλον. Την εκδήλωση διέκοψε ο Μακάριος Δρουσιώτης, φίλος δημοσιογράφος, που μας πληροφόρησε ότι το σχέδιο Ανάν είχε πριν από λίγο υπογραφεί στη Ν.Υόρκη. «Η είδηση είναι πολύ καλή για να είναι αληθινή» σχολίασε ο Χασάν Καφχετζίογλου. Κι όμως η είδηση ήταν αληθινή! Είχε συντελεστεί μια αποφασιστική πολιτική πράξη στηριζόμενη στη βούληση των πολιτών των δύο κοινοτήτων που προσδοκούν ένα κοινό ευρωπαϊκό μέλλον. Από εδώ και πέρα ο χρόνος ως την 1η Μαΐου τρέχει αντίστροφα. Οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα κληθούν σύντομα με επίσημο τρόπο να δηλώσουν την συγκατάθεσή τους μέσω των δημοψηφισμάτων του Απριλίου. Ας ευχηθούμε μην υπάρξουν ως τότε άλλα απρόοπτα.