ΜΥΡΣΙΝΗ ΖΟΡΜΠΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Ευρώπη-Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αι.
Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την πολιτική του πολιτισμού εξαρτάται από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον ίδιο τον πολιτισμό και τα όσα αυτός σημαίνει για την κοινωνία. Ωστόσο, η σχέση πολιτισμού-κοινωνίας-πολιτικής αποδεικνύεται ιδιαιτέρως σύνθετη, γεμάτη διλήμματα, αντιφάσεις και συγκρούσεις, που το βιβλίο αποπειράται να δείξει, αξιοποιώντας τα σύγχρονα ρεύματα ιδεών και πολιτισμικής ανάλυσης.
Το βιβλίο έχει τρία μέρη. Το πρώτο, ερευνά τις συνθήκες που οδήγησαν στη γένεση της πολιτικής του πολιτισμού στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, μέσα από το παράδειγμα χωρών όπως η Αγγλία, η Γαλλία και οι σκανδιναβικές χώρες. Το δεύτερο μέρος, αναφέρεται στο χαρακτήρα και τη δόμηση της πολιτισμικής πολιτικής ως μιας δημόσιας πολιτικής, που απαιτεί ιδιαίτερο κυβερνητικό σχέδιο, στρατηγική και στόχους. Στο τρίτο μέρος, εξετάζεται η δημόσια κουλτούρα και η πολιτιστική πολιτική της χώρας μας, από τη δεκαετία του ’50 ως το γύρισμα του 21ου αιώνα.
Είναι διάχυτη η άποψη, ότι η πολιτική και ο πολιτισμός συνδέονται σε μια μακρά ιστορική διαδρομή, που ξεκινά από τους χορηγούς της ελληνικής αρχαιότητας και περνά αδιατάρακτα από τους μαικήνες της Αναγέννησης, για να φτάσει στους φιλότεχνους μεγιστάνες που χρηματοδότησαν το 19ο αι. όπερες, θέατρα, ορχήστρες και, τέλος, στο κράτος πάτρωνα της νεώτερης εποχής. Το βιβλίο υπογραμμίζει, ωστόσο, τη σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με το παρελθόν, μέσα από τη βαθιά τομή που αποτέλεσε η επίσημη ένταξη της πολιτισμικής πολιτικής στην κυβερνητική λειτουργία και τη δημόσια διοίκηση μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ένταξη, που προέκυψε ως απάντηση στη βαθιά αμφισβήτηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και στο πολιτισμικό τραύμα που προκάλεσαν οι θηριωδίες του ναζισμού. Πώς ήταν δυνατόν ο ευρωπαϊκός πολιτισμός να έχει γεννήσει αυτό το τέρας που κινδύνεψε να καταστρέψει τη δημοκρατία και την ανθρωπότητα; Ως απάντηση προκρίθηκε μια πολιτική πρόταση επαναθεμελίωσης της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας πάνω στην αποκατάσταση της αξιοπρέπειας των πολιτών, μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του κράτους Πρόνοιας. Η πολιτιστική πολιτική δεν αποτέλεσε παρά ένα μικρό παρακλάδι του κράτους Πρόνοιας. Γι’ αυτό και αξίζει να δει κανείς την πολιτική του πολιτισμού όχι μόνο με τη στενή έννοια, που αφορά την πολιτιστική κληρονομιά, τις τέχνες και τα γράμματα, αλλά σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς, που αγκαλιάζει την εθνική ταυτότητα, το πολιτισμικό κεφάλαιο και τους μηχανισμούς διανομής του, τις συγκρούσεις για τη διεκδίκηση της ηγεμονίας, τα πολιτισμικά δικαιώματα, τις δημοκρατικές διαστάσεις της κουλτούρας.
Από την οπτική αυτή, το βιβλίο εξετάζει επίσης μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την πορεία της δημόσιας κουλτούρας στη χώρα μας, καθώς και τις αιτίες που δεν επέτρεψαν στο ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού να χαράξει μια ικανοποιητική σύγχρονη στρατηγική. Επίσης συζητάει τους λόγους που, παρά την αναγνωρίσιμη και διακριτή διεθνώς πολιτισμική κληρονομιά και το υπολογίσιμο πολιτισμικό κεφάλαιο, η χώρα δεν αποκομίζει τα αναμενόμενα οφέλη -γνωσιακά, πολιτισμικά, αναπτυξιακά. Μάλιστα, αντιθέτως, διακατέχεται από μεγαλοϊδεατισμό ανάμεικτο με πολιτισμικό πεσιμισμό, με αποτέλεσμα την ισχυρή αμφιθυμία απέναντι στην εθνική ταυτότητα και το ιστορικό παρελθόν και τις αλλεπάλληλες κρίσεις ταυτότητας κάθε φορά που χρειάζεται να ανασυγκροτήσει τη στάση της απέναντι στο πολιτισμικό παρόν της. Τα παραπάνω μας οδηγούν στον αναστοχασμό, αναφορικά με την εννοιολόγηση του πολιτισμού, και στην αναζήτηση της συγκρότησης ενός προβληματισμού που διαλέγεται με τα διεθνή ρεύματα σκέψης και είναι σε θέση να οδηγήσει σε μια παραγωγική σχέση του πολιτισμού με τη σύγχρονη κοινωνία και τη δημοκρατία.